E uiga i tui puipui o le COVID-19
O tagata uma i totonu o Ausetalia e 5 tausaga le matutua ma sili atu e mafai ona faʻatonu nei o latou tui puipui.
Su'e se nofoaga puipui ma fa'atonu
O tui puipui mo COVID-19 e fai fua mo tagata uma i totonu o Ausetalia.. E aofia ai ma tagata e leai se Medicare card, tagata asiasi mai fafo, tamaiti aʻoga faʻavaomalo, tagata faigaluega mai fafo ma tagata sulufaʻi. O le faia o tui o le a fesoasoani e puipuia oe, lou aiga ma lou alalafaga mai le COVID-19.
E le'i fa'atulafonoina e le Malo o Ausetalia le faia o tui puipui ma e mafai ona e filifili e aua ne'i faia sou tui puipui o le COVID-19
O poloaiga tau soifua maloloina a isi setete ma teritori e mafai ona fa'atulafonoina le faia o tui puipui ini tulaga fa'apitoa. Mo faʻataʻitaʻiga, mo ni ituʻaiga o galuega ma mo ni gaioiga faʻatino i totonu o alalafaga.
E saogalemu mo tui puipui
O tui puipui mo le COVID-19 e saogalemu ma fa'asaoina ai ola. I totonu o Ausetalia, o le Therapeutic Goods Administrator (TGA) o le a fa'aauau pea le mataituina ma le va'ai toto'a i le saogalemu o tui puipui o le COVID-19 ma ona a'afiaga.
A'oa'o atili i tui puipui ta'itasi o lo'o maua i totonu o Ausetalia:
O tui puipui o le COVID-19 na te a'oa'oina lou tino ina ia aveesea le vairasi o lo'o e feso'ota'i atu iai.
A iai ni au fesili po'o ni popolega pe a mae'a le faiga o lau tui puipui, fa'afeso'ota'i le nofoaga sa faia ai lau tui puipui po'o le foma'i.
A'oa'o atili e uiga i le mea o lo'o fa'amoemoeina pe a mae'a ona faia lau tui puipui
O ai e tatau ona fai a latou tui puipui
Tagata uma e 5 tausaga le matutua ma sili atu e tatau ona fai a latou tui puipui e fa'asaga i le COVID-19.
O le mauaina o lau tui puipui o le COVID-19 e puipuia ai oe mai le ma'i tele po o le maliu mai le COVID-19.
O le mauaina o lau tui puipui e fesoasoani fo'i na te puipuia tagata o lo'o si'omiaina oe e auala i le fa'atelegese o le salalau atu o le vairasi.
Ina ia avea ai ma tagata ua fa'afou tui puipui o le COVID-19, e tatau ia te oe ona faia uma tuiga e pei ona fautuaina atu mo lou matua ma manaoga tau soifua maloloina.
Mai le aso 5 Setema 2022, nisi o tamaiti e tausaga 6 masina i le 4 tausaga e ogaoga tulaga o le lē mafai e le tino ona tete'e atu i siama, maua i manaoga fa'apitoa, po'o le tulaga faigata ma/po'o le tele o fa'aletonuga o le soifua maloloina e fa'ateleina ai le lamatia mai ma'i ogaoga o le COVID-19 o le a agava'a mo le COVID-19 tui.
O le a avanoa taimi fa'atonu i se taimi lata mai. Fa'amolemole aua ne'i valaau lau foma'i i le taimi nei e fa'atonu sou avanoa. O le a matou fa'ailoa atu po'o afea e tatala ai avanoa ma pe fa'apefea ona fa'atonu sou avanoa.
Tamaiti tausaga 6 masina i le 4 tausaga e tatau ona:
- ulua'i la'asaga o fuataga 1 ma le 2 o le tui puipui o le COVID-19
- ulua'i la'asaga o le fuataga lona 3 pe afai e ogaoga tulaga o le vaivai o le tino e tete'e atu i siama.
Tamaiti e 5 i le 11 tausaga e tatau ona maua:
- ulua'i la'asaga o fuataga 1 ma le 2 o le tui puipui o le COVID-19
- ulua'i la'asaga o le fuataga lona 3 pe afai e ogaoga tulaga o le vaivai ole tino e tete'e atu ai i siama.
Tamaiti e 12 i le 15 tausaga e tatau ona maua:
- ulua'i fuataga 1 ma le 2 o le COVID-19 tui
- ulua'i la'asaga o le fuataga lona 3 pe afai e ogaoga tulaga o le vaivai o le tino e tete'e atu i siama.
- le fuataga fa'aopoopo o le COVID-19 tui pe afai o i latou:
- e maua i tulaga ogaoga o le lē mafai e le tino ona tete'e atu i siama
- o lo'o maua i manaoga fa'apitoa fa'atasi ai ma manaoga o le soifua maloloina e taua pe faigata
- o lo'o maua i tulaga faigata ma/po'o le tele o fa'afitauli o le soifua maloloina e fa'ateleina ai le lamatia mai le ogaoga o ma'i o le COVID-19.
Talanoa i lou foma'i pe afai e te le'o mautonu pe e tatau ona maua le tui fa'aopoopo a lou alo.
Tagata uma 16 tausaga le matutua pe sili atu e tatau ona maua le:
- ulua'i fuataga 1 ma le 2 o le COVID-19 tui
- ulua'i la'asaga o le fuataga lona 3 pe afai e ogaoga tulaga o le vaivai o le tino e tete'e atu i siama
- se fuataga fa'aopoopo o le COVID-19.
Fuataga lona fa
O le tui fa'aopoopo, po'o le fuataga lona fa, o le COVID-19 tui ua fautuaina mo tagata o lo'o maualuga le lamatia mai ma'i ogaoga, e tatau ona faia i le 3 masina talu ona mae'a le mauaina o le ulua'i fuataga fa'aopoopo.
O le fuataga lona lima lenei mo tagata o lo'o maualuga le tulaga ogaoga o le lē mafai e le tino ona tete'e atu i siama, maua i ma'i tumau fa'alesoifua maloloina po'o iai manaoga fa'apitoa.
E tatau ona maua lau fuataga lona fa pe afai o oe ua:
- 50 ou tausaga pe sili atu
- nofomau i se nofoaga tausi ai tagata matutua po'o nofoaga tausi ai o tagata e iai manaoga fa’apitoa
- tulaga ogaoga o le lē mafai e le tino ona tete'e atu i siama (o le a avea lea ma fuataga lona lima)
- Aporiti po'o le tagatanuu mai le motu o Torres Strait ma ua 50 tausaga le matutua pe sili atu
- 16 tausaga le matua ma o lo'o iai tulaga tau soifua maloloina e fa'ateleina ai le lamatia mai le ogaoga o COVID-19 ma'i
- 16 tausaga le matua pe sili atu o lo'o maua i manaoga fa'apitoa po'o manaoga fa'asoifua maloloina e faigata tele.
Tagata ua 30 i le 49 tausaga o latou soifua e mafai ona maua le fuataga lona fa i le latou lava filifiliga.
Talanoa i lou foma'i pe afai e te le'o mautinoa pe tatau ona e mauaina le fuataga fa'aopoopo lona fa.
Afai sa siaki ma ua maua oe i le COVID-19 e fautuaina lou fa'atali mo le 3 masina talu ona maua i le COVID-19 ma'i ae le'i faia le isi fuataga COVID-19 tui o lo'o soso'o.
Tagata sa maua i le COVID-19 ina ua mae'a le faia o le fuataga fa'aopoopo e tatau ona fa'atali mo le 3 masina fa'atoa maua ai lea o le fuataga lona fa.
E taua le atoatoa o lou puipuiga mai tui puipui o le COVID-19 e o'o mai i le aso. Eseese tagata e mana'omia ia tui puipui eseese a le COVID-19 i taimi eseese. Talanoa i le auaunaga fa'asoifua maloloina ina ia sailia mea o lo'o mana'omia e oe ma lou aiga ina ia atoatoa lau puipuiga i le aso.
Tamaiti
O tui puipui o le COVID-19 e saogalemu mo tamaiti.
E mafai ona fesoasoani le faia o tui puipui o tamaiti e puipuia ai i latou mai le pasi atu o le siama i nai latou tei laiti, matua o matua, ma tagata lautele.
A'oa'o atili e uiga i tui puipui o le COVID-19 mo tamaiti ma le autalavou
Tinā ma'itaga po o fa'asusuina o latou pepe
O tui puipui o le COVID-19 e saogalemu pe afai o e ma'itaga, fa'asusu lau pepe, po'o tau fuafuaina sou ma'itaga. E mafai ona e mauaina lou tui puipui i so'o se taimi o lou ma'itaga.
A'oa'o atili e uiga i le ma'itaga, fa'asusuina o lau pepe, ma tui puipui o le COVID-19
Tagata e iai manaoga fa'apitoa
O tagata e iai manaoga fa'apitoa e feagai ma se tulaga e sili atu ona lamatia o gasegase ogaoga mai le COVID-19 ma e tatau ona fai o latou tui puipui.
A mana'omia se fesoasoani po'o se lagolagosua, e mafai ona e valaau i le Disability Gateway Helpline i le 1800 643 787. E mafai ona latou fa'atonuina se avanoa mo oe.
Afai o e mana'omia se fa'amatalaupu, valaau i le Translating and Interpreting Service 131 450 ma fesili ia i latou e vili le Disability Gateway.
Tagata o lo'o iai fa'afitauli tau soifua maloloina
Tagata o lo'o iai fa'afitauli tau soifua maloloina e sili atu ona a'afia i gasegase ogaoga mai le COVID-19 ma e tatau ona fai o latou tui puipui.
Talanoa i le tagata o lo'o tausia lou soifua maloloina mo le tui puipui e lelei tele mo oe mo le tulaga o lo'o e iai.
O fea e maua ai le tui puipui
E mafai ona e maua le COVID-19 tui i:
- Commonwealth ofisa e fai ai tui
- ofisa auai faʻalauaʻitele
- Aboriginal Controlled Community Health Services
- setete ma teritori ofisa o tui, ma
- fale talavai o lo'o auai atu foi i lea polokalame.
E le mafai e foma'i fa'alaua'itele ona tapa atu ia te oe mo se totogi o le tui.
Mo le su'eina o se ofisa mo tui puipui o lo'o lata ane ia te oe pe e su'e ai sou avanoa, fa'aoga le Vaccine Clinic Finder. Afai e te manaʻomia se fa'amatalaupu i le telefoni po'o le nofoaga e fai ai tui i le taimi o lau tui faʻatonuina, valaʻau le Translating and Interpreting Service i le 131 450.
Afai e leai sau Medicare card
Afai e leai sau Medicare card, e mafai ona e maua fua lou tui i le:
- Commonwealth ofisa e fai ai tui
- ofisa fai tui a setete po'o teritori
- fale talavai o lo'o auai atu foi i lea polokalame.
‘Ei Eva’ – Avanoa faigofie i tuipuipui
EVA, o se auaunaga faigofie tau telefoni e fesoasoani ai i tagata e feso’otai mo se avanoa e faia ai se tui puipui ole COVID-19. O EVA e fa'afoeina mai le 7 i le taeao seia o'o i le 10 i le po (AEST), 7 aso i le vaiaso.
Afai e te lafoina se feau tusitusia ile EVA, ole a e mauaina se tali e fesili mai mo lau:
- igoa
- gagana filifilia e feso’otai ai
- aso ma le taimi filifilia
- numera sili ona lelei mo se toe tali mai i lau valaau.
O le a valaau atu se tagata tali telefoni aoaoina mai le National Coronavirus Helpline ia te oe i se taimi faatulagaina, e fesoasoani atu mo le faamautuina o lau avanoa e faia ai lau tui puipui ole COVID-19.
E ofoina atu e le EVA ia faamatalaga ma fautuaga e uiga i tui puipui ole COVID-19 ma fesoasoani ile:
- tu’uina atu o faamatalaga ma fautuaga e uiga ile tui puipui ole COVID-19
- fesoasoani ia te oe e saili se falema’i tau savali
- fesoasoani ia te oe e saili se taimi talafeagai mo lau tui puipui
- tuúina atu o se auaunaga tau fa’aliliuupu e aunoa ma se totogi.
Mo se fesoasoani i le fa'amautuina o se avanoa e faia ai se tui puipui o le COVID-19, lafo se feau tusitusia 'Ei Eva' i auaunaga fa'atelefoni a le EVA i le 0481 611 382. O EVA e fa'afoeina mai le 7 i le taeao seia o'o i le 10 i le po (AEST), 7 aso i le vaiaso.
Ae e le'i faia lou tui puipui o le COVID-19
Afai e le'i faia, fa'atonu sou avanoa.
Su'e se nofoaga puipui ma fa'atonu
Afai o iai sau Medicare card, siaki po'o atoatoa au fa'amatalaga e o'o mai i le aso:
- e auala atu i le Medicare online account o lo'o i totonu o le myGov
- i le Express Plus Medicare app
- i le vili i le Services Australia.
E ono fesiligia oe e fa'atumu se pepa fa'atagaga a'o le'i o'o i le taimi e vaai ai oe, pe afai foi o lo'o e faia se fa'aiuga o le tui puipui mo se isi tagata.
Faitau i le pepa o fa'atagaga.
Faitau i fa'amatalaga ma pepa o fa'atagaga mo tamaiti e 5 i le 11 tausaga le matutua.
Pe a mae'a lou tui puipui o le COVID-19
O le a mataituina oe mo le itiiti ifo i le 15 minute pe a uma ona faia lau tui puipui nei alia'e mai se tulaga seasea tupu e pei o le pata o le tino. O le tagata lea e faia lau tui puipui ua uma ona a'oa'oina e talia tui tulaga fa'afuase'i e alia'e mai.
O le masani ia o a'afiaga mai tui puipui o le COVID-19, e vaivai ma mou atu i totonu o le 1 i le 2 o aso. O aʻafiaga masani e aofia ai:
- tiga le lima i le mea na alu ai i totonu le nila
- ivaiva
- tiga le ulu
- tiga maso
- fiva ma oso le fa'amaʻalili.
So'o se vailaau fa'afoma'i po'o se tui puipui, e iai ni a'afiaga e seāseā alia'e po'o le leiloa fo'i. Afai o e silafia ua iai ni a'afiaga ogaoga fa'afeso'ota'i le tagata e iai le tomai fa'apitoa o le soifua maloloina, po'o le valaau i le National Coronavirus Helpline.
Afai o mana'omia se fa'amatalaupu, vili le National Coronavirus Helpline ma filifili le filifiliga 8.
Fa'amaoniga o tui puipui
E mafai ona mauaina le fa'amaoniaga o lou tui puipui o le COVID-19 pe a maua mai lou Immunisation History Statement.
E mafai ona mauaina lou Immunisation History Statement i le:
- upega tafaitagi, i le faia o lou myGov account ona e fa'aaogaina ai loa o lou Medicare online account
- ala i le Express Plus Medicare mobile app.
Afai e leai sau Medicare card, pe le avanoa i se myGov account, e mafai ona e mauaina lau Immunisation History Statement i le:
- fesili atu i lau faʻatonu o tui e lolomi se kopi mo oe; pe
- valaau i le laina mo fesili a le Australian Immunisation Register i le 1800 653 809 (8 am - 5 pm Aso Gafua i le Aso Faraile taimi a Ausetalia i le Itu i Sasa'e AEST) ma fesili ia i latou e lafo atu lau pepa o fa'amatalaga i le meli. E mafai ona oʻo atu i le 14 aso e taunuʻu atu ai i le meli.
Mo nisi faʻamatalaga pe faʻapefea ona maua faʻamaoniga o au COVID-19 tui, silasila i le Services Australia website.
O fea e alu i ai mo faʻamatalaga faʻatuatuaina
E taua le nofo logoina i fa'amatalaga e uiga i le COVID-19 ma le polokalame o tui puipui ole COVID-19 e ala i fa'amaumauga fa'atuatuaina ma aloaia.
Tali i fesili masani e uiga i le tui puipui o le COVID-19 o lo'o avanoa nei i gagana e 63.
O tusi o fa’amatalaga o lo’o iai punaoa i gagana eseese e fa’atatau i le COVID-19 tui o lo’o avanoa nei.
Faitau i fa'amatalaga e uiga i le COVID-19 i lou lava gagana.